Շրջելով իմ կեանքի հիսուներորդ էջը՝ տեսայ այս խորագիրը.  

 

ԻՄ ՄԱՍԻՆ 

 

Էջի մնացեալ մասն անբծօրէն մաքուր էր, եւ նրա ճերմակ խորքից ինձ էր նայում անյատակ դատարկութիւնը: Հասկացայ, որ այդ պարապը պէտք է լցուի իմ կեանքով: Բայց ինչպէ՞ս: Այս անգամ եւս ինձ օգնութեան շտապեց իմ մայր լեզուն՝ Հայերէնը, որ ինձ միշտ փրկել է իմ կեանքի ամենածանր պահերին: Յիշեցի, որ «իմ» դերանունը աղերսուած է «իմ-անալ»-ուն: Ուրեմն, իմ մասին գրել նշանակում է գրել այն, ինչ գիտեմ իմ մասին: Այդպէս անհուն դատարկութեան մէջ ծնուեց առաջին աստղը:

 

Երկրորդը մի պայծառ աստղ էր՝ այնքան գեղեցիկ, որքան գեղեցիկ կարող է լինել միայն բանաստեղծութիւնը: Նրա նրբահուր եւ բոցկլտուն ճառագայթները, միանալով իրար, կազմում էին ինչ-որ պատկեր: Երբ աւելի ուշադիր նայեցի, տեսայ, որ դա կարծես մի թիւ է՝ 1961: Այնուհետեւ իմացայ, որ իմ ծնունդը ցօղուել է հայկական հինաւուրց տօնի՝ Վարդավառի սրբազան ջրով՝ կաթած հին Հայերի սիրոյ եւ գեղեցկութեան դիցուհի Աստղիկի մատներից: Նոյնիսկ, կարծես ոչ պատահականօրէն, գեղեցիկին է նուիրուած Հայաստանի այն լեռնանիստ գիւղը, որտեղ իմ ծննդեան օրը բոլորը՝ ծեր ու մանուկ, տօնել են Վարդավառը: Գեղաշէն: Այդպէս դատարկութիւնն սկսեց կերպ առնել եւ ստանալ ինչ-որ հարազատ իմաստ:

 

Երրորդը մի բիւրաթեւ հսկայական աստղ էր, որ դանդաղ դուրս լողալով անյայտութիւնից՝ մի ակնթարթ յապաղեց, ապա անսպասելի պայթելով՝ ցրիւ եկաւ չորս կողմի վրայ:  Թուաց, թէ նրա անհամար բոցավառ ասուպները շաղ եկան իմ դէմքին եւ խոր մխրճուեցին հոգուս մէջ: Ինձ պատեց մի անսովոր  ու անսահման սարսուռ, եւ մտքիս մէջ արթնացաւ «աստուած» բառը: Ասես ծնուել էի մի անծանօթ աշխարհում, որտեղ ամեն ինչ աստուած էր՝ մեր տունը, շունը, հորթերն ու գառները, մեր գիւղն ու լեռները, քամին ու ամպերը եւ այն քարքարոտ կածանները, որոնցով ոտաբոբիկ հեռանում էի գտնելու մի հազուագիւտ երջանկաբեր ծաղիկ: Աստուած էին մեր ընտանիքը, իմ քոյրերն ու եղբայրները. մեր աջ հարեւանը եւ ձախ հարեւանը, խոտի դէզը եւ կովի բառաչը նոյնպէս աստուած էին: Աստուած էր հայրս, աստուած էր մայրս եւ մի փոքրիկ աստուած էլ ես էի: Այդպէս ես յանկարծ յայտնաբերեցի, որ ապրում եմ, եւ որ կեանքն աստուած է: 

 

Բայց այդ աստուածը կամ աստուածներն ունէին մի փոքրիկ թերութիւն. մարմին չունէին: Մարմին չունէր նոյնիսկ մեր այն հարեւանի տղան, որ մեր այգուց տանձ էր գողացել եւ որի հետ ես կռուեցի: Ամեն ինչ ու բոլորը կային, ապրում էին, բայց զարմանալիօրէն նրանք ինձ համար մարմին չունէին: Անմարմին էին յատկապէս աղջիկները, ու երբ մեծերից լսում էի, թէ մի աղջիկ ու մի տղայ... անմիջապէս սկսում էի ժպտալ, ինչպէս մեծերն են ներողամիտ ժպտում երեխաների միամտութեան վրայ. ինչպէ՞ս կարող են մարդիկ մարմին ունենալ... Այդպէս դատարկութիւնը շարունակաբար լցւում էր անձեւ-անորոշ մշուշներով, որ հետզհետէ աննկատ թանձրանում էին, մինչեւ մի օր էլ անթափանց մառախուղի խորքից միանգամից ծնուեցին երեսունվեց շողարձակ աստղեր: Դրանք Հայոց գրերն էին:

 

Մեր տանը պապական մի հին թախտ կար, որի տակ եղբայրս ինձ սովորեցրեց Հայոց Այբենը: Կիսամթի մէջ պառկած՝ ես այնքան հեշտ էի գրում տառերը, որ ինձ թւում էր, թէ դրանք պատրաստի ծագում են իմ գլխում: Երբ աւարտեցի, դուրս ելայ թախտի տակից ու վազեցի դէպի մեր այգին, որտեղ հայրս պատրաստւում էր տնկելու մի փոքրիկ շիւ: Ես հրճուանքով հօրս ցոյց տուեցի գրածս տառերը. նա նայեց, գոհ ժպտաց ու շարունակեց փորել հողը: Ես օգնեցի նրան տնկել ծառը, ապա վազեցի յետ եւ մտնելով կրկին թախտի տակ՝ անմիջապէս գրեցի հետեւեալ բանաստեղծութիւնը. 

 

Հող եմ փորում,

Ծառ եմ տնկում

Մեր կանաչ այգում,

Որ նա միշտ ծաղկի այգու մէջ...

 

Յանկարծ ամեն ինչ իմ աչքին մի տեսակ փոխուեց ու մարմին ստացաւ՝ դառնալով իրական ու շօշափելի: Ես ապշեցի: Վերընթերցելով գրածս՝ մնացի ինքս ինձնով հիացած. այն զգացումն ունէի, թէ ես եմ ստեղծել այդ ամբողջ աշխարհը՝ ե՛ւ հողը, ե՛ւ այգին, ե՛ւ ծառը: Սակայն յանկարծ այրող ամօթը խայթեց սիրտս. նկատեցի, որ ծառ տնկելը բանաստեղծութեան մէջ վերագրել եմ ինձ, այնինչ իրականում ընդամենը օգնել եմ հօրս: Մղուեցի թիւը դարձնելու յոգնակի, սակայն կարծես անյայտ մի ուժ թոյլ չտուեց, ու ես ձեռքս յետ քաշեցի: Ես բնազդաբար ըմբռնեցի, որ բանաստեղծութիւնն այն է, երբ որդին օգնում է հօրը տնկել ծառը: Դա նշանակում է նաեւ, որ ես ինքս եմ տնկել ծառը: Այդպէս բանաստեղծութիւնը դարձաւ իմ կեանքը, եւ դատարկութիւնը լցուեց նորանոր մեծ ու փոքր աստղերով: 

 

Չորս տարի անց, երբ ես ինը տարեկան էի, իմ փառքն արդէն թնդում էր «աշխարհով մէկ». մեր գիւղում բոլորը՝ մեծից փոքր, գիտէին, որ ես բանաստեղծ եմ եւ առիթը բաց չէին թողնում ինձ խորհուրդ տալու, որ եթէ ես ուզում եմ «մի կարգին բան գրել», ապա պէտք է միշտ օգնեմ հօրս ու մօրս, կովերին ժամանակին կեր տամ, մեր հորթերն ու գառները ժամանակին հանեմ արօտի եւ ճիշտ ժամանակին էլ յետ բերեմ՝ «ոչ մի րոպէ աւել կամ պակաս»: Իմ սիրտը լցւում էր հպարտութեամբ, եւ ինձ թւում էր, թէ նոյնիսկ մեր տունը, շունը, հաւերը, այգին, խոտի դէզը, լեռները, քամին, արեւն ու լուսինը նոյնպէս գիտեն, որ ես բանաստեղծ եմ: Ես ընդամենը համեստ ժպտում էի, երբ բացուող օրուայ աղջամուղջին հիւանդ մօրս փոխարէն գնում էի խնամելու գիւղի կովերը եւ լսում, թէ ինչպէս են գոմի կիսախաւարում նրա կթուոր ընկերուհիները, տեսնելով ինձ, իրար ասում. «Բանաստեղծը եկաւ»: 

 

Ահա եւ հասայ էջի վերջին, եւ դատարկութիւնն ափէափ ծփաց աստղերով ու վերածուեց շողշողուն երկնքի:

 

Ով իմանայ, գուցէ հէնց այսպէս է Այն Մէկն արարել երկինքն ու երկիրը...

 

21.09.2011թ.

 

© Սեւակ Արամազդ