ՍԵՒԱԿ ԱՐԱՄԱԶԴ․ ՄԵԾԱԳՈՅՆ ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐԸ

Անկախութեան Հռչակագրի 30-ամեակի առթիւ

Բազում մարտահրաւէրներից մեծագոյնը, որ ներկայումս ծառացած է Հայաստանի եւ հայ ժողովրդի առջեւ, ոչ թէ համավարակի յաղթահարումն է, ոչ թէ Արցախի հարցի լուծումը, ոչ թէ սահմանադրական կարգի վերականգնումը կամ ժողովրդավարութեան վերահաստատումը, այլ պետականութեան աւանդոյթի եւ քաղաքական ժառանգորդութեան, այսինքն՝ պետական գիտակցութեան խնդիրը:

Այդ մարտահրաւէրն անտեսանելի է, ինչպէս համավարակը, բազմակնճիռ, ինչպէս արցախեան հանգոյցը, անշրջանցելի, ինչպէս սահմանադրական կարգի վերականգնումը եւ հրատապ, ինչպէս ժողովրդավարութեան վերահաստատումը: Դա է այդ բոլոր հիմնախնդիրների գոյաբանական պատճառը եւ, միաժամանակ, լուծման բանալին, որի կորստով հայն ու Հայաստանը մնացել են ձեռնունայն եւ բախում ու բախում են ապագայի «փակ դուռը», որն անտարբեր լռում է աղմկարար փնտրումների լաբիրինթոսում:

Այդ կորած բանալին գտնելու համար հարկաւոր է մի պահ շրջուել եւ մտնել անցեալի բաց դռնից ներս՝ տնտղելու պատմութեան խորհուրդները: 

1988թ., երբ թւում էր, թէ հայի ու Հայաստանի երգն այլեւս երգուած է, եւ ճակատագիրը Խորհրդային կայսրութեան «բարեհաճութեամբ» մեր ժողովրդի համար մի դանդաղ ու խաղաղ վախճան է վերապահել արեգակի ներքոյ, արցախեան կայծից յանկարծ բռնկեց Հայոց համազգային շարժումը, եւ հայոց դարաւոր հոգեւոր ու մարմնական ստրկութեան ծանր երկաթը մոխրանալով՝ վերածուեց մի ոգեղէն լուսաճառագ ադամանդի:

Դա իսկական հրաշք էր:

Հայ ժողովրդի մէջ յորդեց հաւաքական ուժի մի նախնական կենսազգացում, որը յուշում էր, որ ինքը մի ինքնիշխան ամբողջութիւն է եւ ընդունակ՝ մեծագործութեան: Դա իր ներսի անդունդը վերջնականապէս յաղթահարած մարդու անափ ուրախութիւն էր, սեփական բնածին ինքնութիւնը վերանուաճածի արժանի հպարտութիւն:

Հայոց համազգային շարժումը սրբեց հայ ժողովրդի այն կարծրացած ինքնընկալումը, թէ ինքն իր «դաժան ճակատագրի» յաւիտենական զոհն է եւ պսակազերծեց «բարոյական յաղթանակի» հազարամեայ սրբազան սուտը: Հայ մարդը յայտնաբերեց, որ ինքը մարդկութեան մի բնական մասն է, եւ կեանքի օրէնքները հաւասարապէս վերաբերում են նաեւ իրեն, ուստի, ինքն է ինչպէս իր յաղթանակների, այնպէս էլ իր պարտութիւնների միակ տէրը: Նա վերագտաւ իր մարդկային արժանապատւութիւնը, որից եւ շողարձակեց հայ պետական գիտակցութիւնը:

Պետական գիտակցութեան վերայայտնութիւնը հայոց պատմութեան վերջին հազար հինգ հարիւր տարուայ շրջադարձային մեծագոյն իրադարձութիւնն է, որով հայ ժողովուրդը թօթափեց կրօնամշակութային «ընտրեալ հօտի» իր կործանարար մոլորութիւնը եւ վերանուաճեց պետականակերտ հանրոյթ լինելու իր բնական իրաւունքը: Դրա շնորհիւ հայը վերջնականապէս լքեց կղերական միջնադարը՝ վերաճելով արդիական քաղաքական ազգի, որը ձեւակերպեց իր աշխարհայեացքի հայաստանակենտրոն բնոյթը եւ ճշգրտօրէն սահմանեց իր փոխազդեցութիւնների կայուն դաշտը: 

Հայկական անկախ պետութեան հիմնադրումը, ժողովրդավարութեան եւ տնտեսական ազատ կացութաձեւի հաստատումը, հայոց լեզուի բացարձակ գերակայութեան ամրագրումը, բանակի ստեղծումը, Արցախեան պատերազմում տարած յաղթանակը եւ շատ այլ նուաճումներ հայ պետական գիտակցութեան անմիջական արդիւնքն են:

Պատահական չէ, որ երբ 1998թ. հակապետական յեղաշրջման հետեւանքով հարկադրաբար հրաժարական տուեցին Առաջին նախագահը եւ իր կառավարութիւնը, իշխանութեանը տիրանալու մոլուցքով անմիջապէս վերակենդանացան ազգը պետութիւնից զատող ու նրանից վեր դասող ապաքաղաքական ուժերը եւ, քայլ առ քայլ ուծացնելով պետական գիտակցութեան ստեղծած  արժէքները՝ անկախութիւնը, ազատութիւնը, դիւանագիտական ձեռքբերումները, Հայաստանը վերածեցին արտաքին ուժերի մի անպաշտօն գաղութի:

Թւում էր, թէ պատմութիւնը կրկնւում է՝ վերադարձել է «բարոյական յաղթանակի» դարաշրջանն իր ոգեշունչ արկածախնդրութեամբ, եւ Հայաստանը դարձեալ զոհաբերւում է վերպետական ինչ-որ վերամբարձ գաղափարախօսութեան, իսկ իրականում՝ չափազանց աշխարհիկ ու գործնական՝ գիշատչական շահերի: Ուստի, զարմանալի չէ, որ աւազակապետութիւնն իր ուղին սկսեց կեղծիքով եւ հարթեց բռնութեամբ՝ չխորշելով անգամ ինքնացեղասպանական ոճիրներից:

Ի տես պետական գիտակցութեան քայքայման այդ սպառնալի իրողութիւնների՝ Առաջին նախագահը ստիպուած եղաւ վերադառնալու գործուն քաղաքականութիւն՝ առաջ բերելով մի հզօր-լայնածաւալ հակընդդէմ շարժում՝ նպատակ ունենալով կասեցնելու հայոց պետութեան ու պետականութեան անկումը: Հակառակ աւազակապետութեան յարուցած արիւնալի բռնութիւններին ու մարտիմէկեան սպանդին՝ տարիներ տեւած այդ ժողովրդական շարժումը հիմնիխոր ցնցեց աւազակապետութիւնը եւ ընդհուպ հասունացրեց 2018թ. յեղափոխութիւնը:

Ցաւօք, այդ թաւշեայ յեղափոխութեան շնորհիւ իշխանութեան եկած ուժը հասու չեղաւ ըմբռնելու պատմութեան բնական օրինաչափութիւնները եւ, ժխտելով ու համահարթելով Անկախ Հայաստանի ամբողջ նախընթաց պատմութիւնը, այն որակեց իբրեւ «չարիք» եւ ազդարարեց բոլորովին նոր՝ «երջանիկ Հայաստանի» ստեղծումը։ Դա իւրայատուկ յղում էր «Հայաստանի չորրորդ հանրապետութիւն» հիմնելու արկածախնդրական թափառաշրջիկ մտայնութեանը:

Տուրք տալով ամբոխավարութեանը՝ նա չգիտակցեց, որ իր գերագոյն առաջադրանքը աւազակապետութեամբ խեղաթիւրուած՝ պետական գիտակցութեան վերականգնումն է, այսինքն՝ աւազակապետութեան համակարգային բացասումը եւ ոչ թէ իշխող ուժի կամ կառավարող կուսակցութեան հանգամանքով դրան հակադրուելը, ինչը միշտ բաց է պահում քաղաքական այլասերման ճանապարհը, որ ուղիղ տանում է դէպի պարտութիւն։

Տարուած ժխտամտութեամբ եւ մանկական ինքնամեծար ցանկամտութեամբ՝ նա անտեսեց, որ կեանքում իւրաքանչիւր նոր երեւոյթ երբեք չի ստեղծւում ոչնչից եւ չի սկսւում ոչնչով, այլ արդիւնք է անխախտ շարունակականութեան, եւ բոլոր այն ծաղկուն պետութիւնները, որոնց ձգտում է նմանուել Հայաստանը, անկախ յաջորդափոխ իշխանութիւններից, կանգուն են միայն պետական գիտակցութեան ժառանգականութեան շնորհիւ եւ ոչ թէ «յեղափոխական» ցանկութիւնների կամ քաղաքական «աղօթքների»:

Արբեցած ժողովրդական գլխապտոյտ սիրուց՝ այդ ուժը չընկալեց այն պարզ ճշմարտութիւնը, որ աշխարհում դեռ չի եղել եւ չի կարող լինել որեւէ մարդ, որ չլինի մի որոշակի աւանդոյթի կրողը, եւ եթէ ինքը հրաժարւում է լինել Անկախ Հայաստանի պետականակերտ արժէքների քաղաքական ժառանգորդը, ապա ստիպուած է՝ լինելու իր հակառակորդների՝ աւազակապետութեան ուժերի ու նրանց հայրերի «գործի» շարունակողը: Այդ դէպքում ինքն անխուսափելիօրէն դառնալու է իր իսկ հակոտնեան, այսինքն՝ այն, ինչ երբեք չէր ցանկացել՝ հերթական մի բռնապետական վարչակարգ՝ «յեղափոխութեամբ ծնուած»:

Հայաստանի ներկայ իշխանութեանը, ցաւօք, սպասում է այդպիսի անդառնալի հեռանկար, որից խուսափելու միակ ճանապարհն անցնում է պետական գիտակցութեան վերականգնման միջով:

Անկասկած է, որ եթէ իշխող քաղաքական ուժն ըմբռնի եւ ընդունի պետական գիտակցութեան ժառանգականութեան կարեւորութիւնն ինչպէս իր, այնպէս էլ պետութեան ճակատագրի համար, ապա մէկընդմիշտ վերջ կգտնեն նրա կոյր խարխափանքներն ու տեղապտոյտ դեգերումները, եւ բոլոր բարդագոյն խնդիրները մէկը միւսի յետեւից կընկնեն բնականոն լուծման հուն:

Դա մեզ յուշում է Անկախութեան Հռչակագիրն իր լուռ-լուսաւոր իմաստութեամբ՝ տպուած մեր սրտի մէջ։

Եսը միշտ պատրանք է, իրական է ինքնութիւնը:

© Սեւակ Արամազդ